Nazik el Melaika (1923-2007) Bağdat’ta dünyaya geldi. Serbest vezni kullanan ilk Arap şairlerden biridir(1). Ailesi, adını Fransız işgaline direnen Suriyeli Nazik El Abid’den ilhamla koydu. Annesi müstearla şiirler yayınlayan bir şair, babasıysa 20 ciltlik bir Arapça ansiklopedisinin editörlüğünü de yapmış bir Arapça gramer öğretmeniydi. Küçük yaşlarda edebiyata ve dile yeteneğini fark eden babası onunla ayrıca ilgilendi; onu hem gramer hem de klasik edebiyat kitaplarıyla buluşturdu. Sonraları o yılları “Babam, benim önümde harika ve pürüzsüz bir yol açtı,” diye anlatacaktı. 1939’da liseden mezun olan Nazik el Melaika, Bağdat Öğretmen Okuluna başladı; Arap dili ve edebiyatının yanı sıra ud dersleri de aldı. Ayrıca öğretmen okulunda Latince derslerine de devam etti, Latince şiir ve özellikle antik Romalı şair Catullus ile ilgilendi. Güzel Sanatlar Enstitüsünde oyunculuk dersleri de alan şair, bu dersler sayesinde şiir okuma yeteneğini de geliştirdi ve bu süreçte kendi kendine Fransızca öğrendi. Bu yıllarda yerel dergi ve gazetelerde adı görülmeye başlandı. 1941’de Irak’ta İngiliz yanlısı monarşiye karşı başlayan isyan, şairi politik eğilimleri ve yurtsever duyguları açısından oldukça etkiledi.
1947’de Nazik el Melaika ilk şiir kitabı “Geceye Âşık Kadın”ı Bağdat’ta yayınladı. İngiliz romantizmi ve özellikle John Keats ile şiirlerini Arapçaya kafiyeli dörtlükler hâlinde çevirdiği Lord Byron’ın etkisinin görüldüğü şiirlerde yakınlarda sona ermiş bulunan İkinci Dünya Savaşının ve Arap dünyasında etkili olan kolonizasyonun sonucu olarak karamsarlık ve hüzün de hissediliyordu. Aynı yıl, Mısır’da patlak veren kolera salgınına dair radyodan dinlediği haberlerden çok etkilenen şair, serbest vezinle ilk şiirini; “Kolera”yı yazdı. Anne ve babası şiiri beğenmedi; annesi, şiiri melodik olarak eksik buldu, babasıysa şiirle dalga geçti. Fakat Nazik el Melaika aldırmadı, şiirinin Arap şiirinde yeni bir harita niteliği taşıdığını biliyordu. Serbest vezinle yazmaya devam etti, 1949’da ikinci kitabı Kıvılcımlar ve Küller’i yine Bağdat’ta yayınladı. 1950’de aldığı bursla Princeton Üniversitesinde edebiyat eleştirisi eğitimi gördü ve bu okulda eğitim gören ilk kadın olma özelliğini kazandı. 1951’de Bağdat’a döndüğünde düzyazı ve eleştiri çalışmalarına yoğunlaştı. Ayrıca bu dönemde patriyarka karşıtı ve kadın haklarını savunan fikirleriyle de önce çıktı. 1953’te Bağdat Kadınlar Birliğinde “Negativizm ve Ahlak Arasında Kadınlar” adlı bir konferans verdi. Sonraki yıl ise “Arap Toplumunda Parçalanmalar” adlı bir konferans verecekti.
1953’te annesini ameliyat için Londra’ya götürdü; fakat annesi ameliyat masasında hayatını kaybetti. Bu kayıp, şairde derin bir travmaya neden oldu. Yayınladığı “Annem için Üç Ağıt” adlı üçlemenin girişine şu notu düştü:
“Mutlu insanların için şiir belki yalnızca zihinsel bir lükstür; fakat üzgün insanlar için şiir bir yaşam biçimine dönüşür. Okuyacağınız üç şiir, üzücü koşullarda vefatı bende çok derin bir acıya neden olan annem için bir yas tutma girişimi. Acım için başka bir çıkış yolu yoktu, onu sevmek ve ona şarkılar söylemek zorundaydım.”
1954’te aldığı bir bursla karşılaştırmalı edebiyat eğitimi almak için Wisconsin Üniversitesine gitti. Burada iki yıl Anglo-Amerikan eleştiri geleneği üzerine pek çok bilgi sahibi oldu. Wisconsin’deki anı ve izlenimlerini 1966’da Mısır’ın El Ahram gazetesinde yayınlayacaktı.
1956’da Irak’a döndü ve 1957’de üçüncü şiir kitabı “Dalganın Derinliği”ni Beyrut’ta yayınladı. Şiirlerinde yoğun romantizm etkisinin yerini yaşam ve zorlukları üzerine felsefi bir kabulleniş almıştı. Şair, 14 Temmuz 1958’deki Abdülkerim Kasım’ın İngiliz yanlısı monarşiyi devirerek Irak Cumhuriyetinin temellerini attığı devrimi destekledi; ancak sonradan Abdülkerim Kasım’ın komünist yönünün Arap milliyetçiliğinin önüne geçtiğini düşünerek desteğinden vazgeçti. 1959’da Beyrut’ta giderek bir yıl boyunca Beyrut’ta yaşadı ve döndükten sonra 1961 ortalarında meslektaşı Abdelhadi Mahbuba ile evlendi; çiftin bu evlilikten bir oğulları oldu.
Nazik el Melaika, 1962’de en önemli edebiyat eleştirisi çalışmasını; “Çağdaş Şiirin Sorunları”nı yayınladı ve bu çalışmayı Cemal Abdülnasır’a ithaf etti. Çalışma geniş yankı uyandırdı ve pek çok verimli tartışma ve eleştiriyi beraberinde getirdi.
1964’te eşinin yeni kurulmakta olan Basra Üniversitesine rektör olarak atanmasıyla Basra’ya yerleşen Nazik el Melaika, eşiyle birlikte, üniversitenin kuruluş sürecine önemli katkılarda bulundu, edebiyat fakültesinde dersler verdi ve sonraki süreçte fakültenin dekanlığını yürüttü. 1968’de kısa süreliğine Irak’a dönen ve 1970’te Kuveyt’e yerleşen çift, 1982’de emekli olana kadar Kuveyt Üniversitesinde ders verdi. Nazik el Melaika, Kuveyt’te çalıştığı süreçte Dua ve Devrim İçin (1978) ve Şiirin Psikolojisi (1979) gibi önemli düzyazı çalışmaları yayınladı. Aynı zaman aralığında; 1974’te yazdığı “Renk Değiştiren Deniz” adlı şiir kitabı 1999’da yayınlanacaktı.
1996’da Kahire’ye yerleşen ve son yıllarını münzevi biçimde, tüm konferans davetleri ve mülakat isteklerini geri çevirerek, politik ya da kültürel herhangi bir konuda bir beyan vermeden geçiren Nazik el Melaika, 20 Haziran 2007’de Kahire’de hayata gözlerini yumdu.
1- Serbest vezni kullanan ilk Arap şairin kim olduğu hâlâ süregelen bir tartışma konusudur. Kimi araştırmacılar, serbest vezinle yazan ilk Arap şairin Badr Şakir el Sayyab olduğunu söylerken Nazik el Melaika’nın kendisi de Ali Ahmed Bakathir’in 1932 civarı tarihli çeşitli serbest vezin girişimleri olduğunu kaydetmiş ve dahi 1962 tarihli en önemli edebiyat eleştirisi çalışması “Çağdaş Şiirin Sorunları”nda 1921’de “Serbest Kompozisyon” adlı bir şiir yayınlayan Mahmud Matlub’dan bahsetmiştir.
ÖNEMSİZ BİR KADIN İÇİN AĞIT YA DA BAĞDAT’TA BİR CADDEDEN MANZARALAR
kadın öldü
ancak hiçbir dudak titremedi
avurtlar solmadı
hiçbir kapı kadının ölüm öyküsünü
yeniden ve yeniden duymadı
tabut gözden kaybolurken hiçbir
kör küçük gözlerini dikip bakmadı
yalnızca caddedeki bir dilenci
ki açlıktan tükenmişti
kadının yaşamının yankısını duydu –
mezarların güvenli unutkanlığı
ve ayın hüznü
gece yerini kaygısızca sabaha bıraktı
ve ışık beraberinde
sesleri getirdi – taş atan çocuklar
aç, miyavlayan, bir deri bir kemik kedi
birbirleriyle kavga eden seyyar satıcılar
aç insanlar ve daha fazlasını isteyen
diğerleri
dar şeritlerden sızan
kirli su şırıldıyor ve bir esinti
kadını neredeyse unutmuş
kapının üzerinde geziniyordu
1952
Kaynaklar:
https://www.poetryfoundation.org/articles/155855/the-woman-who-came-in-from-the-night
https://arablit.org/2017/08/23/must-read-classics-by-women-two-new-translations-of-nazik-al-malaika/
